Vanochtend in de auto op weg naar mijn werk zag ik ergens op een bedrijfsbusje een achternaam staan die deed denken aan de achternaam van een ex-collega van mij. Zijn voornaam was Joost , waardoor ik terecht kwam bij de uitdrukking ‘Joost mag het weten’. Dit gezegde wordt regelmatig gebruikt om uit te drukken dat men geen idee heeft hoe het zit. Joost weet veel, kennelijk. Maar wie is Joost eigenlijk?
Veelal wordt aangenomen dat het gaat om de dichter Joost van den Vondel, je hoort dan ook weleens de opmerking: Joost van den Vondel mag het weten. De associatie met de dichter is echter niet juist.
De meest geaccepteerde verklaring is dat Joost een oude benaming is voor de duivel. Op Java hanteerde men de naam Joos voor de vorst van de hel. Joos komt van het Portugese Deus, dat verbasterde naar dejos en zo Joos werd. Chinezen op Java brandden kaarsen ter ere van de vorst van de hel, omdat zij hem vreesden. Ze aanbaden hem als een god. Waarschijnlijk om hem daarmee in een gunstiger humeur te brengen waardoor onheil hen bespaard zou blijven. Ze noemden deze god dus Joos, of Joosje. Toen later de Nederlanders op het eiland kwamen, hebben ze deze Joos verbasterd tot Joost, een gewone voornaam.
Andere theorieën zijn dat Joost de Nederlandse verbastering is van de naam van een kistje. Dit kistje bevatte een beeltenis van Boeddha en werd door Boeddhistische Chinezen vereerd. Het kistje heete Tshoe-tszé, wat in klank aan de naam Joost deed denken. Nederlanders vertaalden dat als dat Joost de naam was van een heidense god, dat later opgeschoven is naar een naam voor de duivel.
Ook kan het zijn dat het gewoon uit het Nederlands komt. Vroeger was het wel een gewoonte om de duivel een gewone naam te geven, zoals Hein of Piet, en dus Joost. Maar waarom dan de naam Joost juist is blijven hangen voor de uitdrukking, dat mag Joost weten! Wel is duidelijk dat het dus in alle gevallen om de duivel gaat. Ik hou het maar bij de Javaanse herkomst, dat vind ik de meest plausibele.
Andere uitdrukkingen waarin Joost de naam van de duivel is, zijn ‘dat Joost je moge halen’ en ‘Joost speelt ermee’. Deze uitdrukkingen hoor je eigenlijk nooit meer.